Chúng ta thường nghĩ rằng chán là khi không có gì để làm. Nhưng thực tế, định nghĩa này quá đơn giản và chưa đầy đủ. Chán là trạng thái thiếu vắng sự hấp dẫn trong những lựa chọn hiện tại. Bạn có thể đang có hàng tá việc phải làm, nhưng nếu không có việc nào thực sự khơi gợi hứng thú, bạn vẫn sẽ cảm thấy chán.
Khi chán, chúng ta thường trải qua một loạt các cảm xúc và trạng thái khó chịu như thiếu tập trung, bồn chồn, uể oải, mất hứng thú hay đúng hơn, cảm giác trống rỗng - Một cảm giác thiếu vắng, như thể có một khoảng trống bên trong cần được lấp đầy.
Sự chán nản không phải là một lỗi của não bộ, mà là một quá trình bình thường và có mục đích. Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần xem xét một số góc nhìn về sự chán.
Não bộ của chúng ta hoạt động hiệu quả nhất khi có hoạt động và mục tiêu rõ ràng. Chúng ta được điều kiện hóa bởi những hoạt động thường ngày. Khi đột ngột bị tước đoạt những hoạt động quen thuộc, não bộ sẽ khựng lại, giống như một cái trống bị đánh liên hồi sau khi bản nhạc đã kết thúc – nó giật mình bởi chính âm thanh của mình. Đó chính là điều kiện hóa hoạt động não bộ.
Đó cũng là một lời nhắc nhở về sự thiếu kết nối: Sự chán nản được cho là một cơ chế để báo hiệu rằng chúng ta đang thiếu sự gắn kết và ý nghĩa trong cuộc sống. Khi chúng ta quá bận rộn với những vấn đề thường nhật (gia đình, công việc, xã hội…), chúng ta ít khi cảm thấy chán. Ngược lại, khi cảm thấy chán, đó có thể là dấu hiệu cho thấy chúng ta đang thiếu đi sự kết nối với những điều quan trọng, ý nghĩa hơn.
Lời thúc đẩy hành động: Chán là một cú huých nhẹ nhàng (nhưng khó chịu) để thúc đẩy chúng ta hành động. Nó nhắc nhở chúng ta hãy làm gì đó đi, đừng chỉ ngồi yên! Đối với nhiều người, sự chán nản giống như một con quỷ luôn chế nhạo, nhắc nhở rằng cuộc sống vô vị mà họ lựa chọn thực ra không hề thư giãn như họ tưởng.
Tiếng nói của bản ngã (ego): Theo một góc độ tâm lý, sự chán nản có thể là tiếng nói của bản ngã, cho thấy sự trống rỗng bên trong khi thiếu đi những cột chống và sự phân tâm quen thuộc. Bản ngã, luôn muốn duy trì sự tồn tại của mình, cảm thấy lo lắng khi những hoạt động vô thức giúp nó vận hành bị gián đoạn. Nó tạo ra cảm giác chán để thúc đẩy chúng ta tìm kiếm sự phân tâm, tránh đối diện với sự trống rỗng đó.
Dựa trên những cơ chế trên, có thể thấy bản thân sự chán không phải là một trạng thái tiêu cực hoàn toàn. Thực tế, nó có những chức năng tích cực:
- Cảnh báo: Chán là một tín hiệu cho thấy trạng thái hiện tại của bạn có thể không ổn, bạn có thể đang đi lệch khỏi những gì bạn thực sự muốn hoặc cần.
- Động lực: Chán có thể thúc đẩy bạn hành động, tạo ra những thay đổi tích cực trong cuộc sống.
- Cơ hội: Chán có thể là cơ hội để bạn khám phá những điều mới mẻ, sáng tạo hơn, và suy ngẫm về mục tiêu và ý nghĩa cuộc sống.
Mọi người nghĩ rằng chán là một trạng thái cần phải trốn tránh bằng mọi giá. Điều này dẫn đến việc chúng ta tìm đến những cơn nghiện ngắn hạn để giải khuây như lướt mạng xã hội, xem video vô bổ… Khi cảm thấy chán, phản xạ của nhiều người là ngay lập tức rút điện thoại ra. Về lâu dài, việc trốn tránh sự chán có thể khiến chúng ta mất đi những lợi ích tiềm ẩn của nó: sự sáng tạo, khả năng tự nhận thức, lòng vị tha, và khả năng lập kế hoạch cho tương lai.
Những hoạt động mới lạ và gây kích thích là giải pháp hữu hiệu để xua tan sự chán. Nhiều người tìm đến những hoạt động mới lạ và kích thích khi cảm thấy chán, với ảo tưởng rằng chúng sẽ giúp lấp đầy khoảng trống và giải tỏa sự buồn tẻ. Những hoạt động này có thể bao gồm việc tiêu thụ nội dung giải trí vô độ, mua sắm không kiểm soát, hoặc tìm kiếm những trải nghiệm cảm giác mạnh. Tuy nhiên, những hoạt động này thường chỉ mang lại cảm giác thỏa mãn ngắn hạn, và về lâu dài, chúng có thể làm trầm trọng thêm vấn đề. Việc quen với những kích thích mạnh mẽ có thể khiến cuộc sống bình thường trở nên nhàm chán và thiếu hấp dẫn hơn.
- Vòng luẩn quẩn hình thành: khi bạn cố gắng cắt giảm việc tìm kiếm kích thích, bạn sẽ cảm thấy chán hơn, và sự chán này lại thúc đẩy bạn tìm đến những hoạt động đó để giải khuây, càng lún sâu vào vòng xoáy.
- Ngoài ra, những hoạt động này thường có thể khiến bạn uể oải, thiếu năng lượng, khiến bạn càng ít muốn tham gia vào các hoạt động tích cực, năng động hơn, góp phần làm tăng cảm giác chán nản về lâu dài.
Sự chán nản là dấu hiệu của một cuộc sống vô vị. Nhiều người tin rằng cuộc sống lý tưởng là cuộc sống luôn tràn ngập niềm vui và hứng khởi, và sự chán nản là dấu hiệu của một cuộc sống thiếu sót. Thực tế, cảm giác buồn chán là một phần tự nhiên của cuộc sống, thậm chí là một định dạng của tâm trí. Nó không có nghĩa là cuộc sống của bạn vô vị, mà chỉ đơn giản là bạn đang trải qua một trạng thái tâm lý bình thường. Việc cố gắng loại bỏ hoàn toàn sự chán nản bằng các hoạt động lấp đầy có thể dẫn đến việc bạn mắc kẹt trong vòng xoáy tìm kiếm sự mới lạ và kích thích liên tục, khiến bạn ngày càng khó cảm thấy thỏa mãn và dễ chán nản hơn về lâu dài.
Chúng ta đã thấy rằng sự chán không hoàn toàn tiêu cực, và đôi khi, chỉ cần nhận thức đúng về nó, chúng ta có thể tận dụng nó để sáng tạo và phát triển bản thân. Tuy nhiên, có những lúc, sự chán nản kết hợp với sự lười biếng tạo thành một trạng thái bế tắc thực sự khó chịu. Bạn có thể tự hỏi:
Điều gì đang xảy ra với não bộ của tôi khi tôi mắc kẹt giữa sự chán nản và lười biếng? Tôi có rất nhiều việc cần làm để giải tỏa sự chán, nhưng vì lý do nào đó, tôi không muốn làm bất cứ việc gì trong số đó, và thay vào đó, tôi chỉ ngồi đó chịu đựng sự chán nản đau khổ. Chuyện gì đang xảy ra vậy?
Một số người có thể đưa ra những lời khuyên mang tính hành động: Chợp mắt một lát. Ăn chút gì đó. Tăng cường độ sáng xung quanh. Uống cà phê. Chia nhỏ công việc thành những phần nhỏ hơn. Nếu vẫn thấy khó, hãy chia nhỏ nữa cho đến khi bạn tìm được một việc gì đó thực sự dễ dàng để làm.
Những lời khuyên này nghe có vẻ hợp lý và hữu ích. Nhưng đối với nhiều người, đặc biệt là những người đang thực sự vật lộn với sự chán nản và lười biếng kéo dài, những giải pháp này có thể không đủ, thậm chí còn khiến mọi thứ trở nên khó khăn hơn.
Tại sao những giải pháp hành động đôi khi không hiệu quả?
Câu trả lời nằm ở chỗ: đôi khi, sự chán nản và lười biếng không chỉ là vấn đề về hành vi, mà còn là vấn đề về cảm xúc và tâm lý sâu xa hơn.
Một người đã chia sẻ trải nghiệm của mình như sau, và có lẽ, nhiều người trong chúng ta cũng đồng cảm với điều này:
Những lời khuyên đó đều hay và hữu ích, nhưng với tôi, chúng lại khiến mọi thứ trở nên khó khăn hơn. Một khi tôi ép bản thân phải làm càng nhiều việc càng tốt, dù là nhỏ nhặt, tôi lại phải đối diện với bức tranh toàn cảnh và nhận ra mình còn cách xa mục tiêu đến đâu. Không chỉ vậy, tất cả những việc tôi phải làm dường như không có động lực, trừ khi tôi đạt đến một điểm thỏa mãn nào đó, nhưng điểm đó lại quá xa vời, tôi không thể chạm tới. Tất cả những việc tôi muốn làm, dù đã chia nhỏ đến đâu, vẫn lấy đi năng lượng của tôi, khiến tôi cảm thấy không thể làm hết mọi thứ, chứ đừng nói đến những việc tôi thực sự quan tâm. Tôi cố gắng đơn giản hóa cuộc sống và từ bỏ bớt việc phải làm, nhưng tôi vẫn mắc kẹt trong cảm giác quá tải. Tôi dao động giữa việc cực kỳ có động lực trong một khoảnh khắc, rồi sau đó mất hết ý chí, sức lực tinh thần và thể chất, và cảm thấy vô cùng choáng ngợp.
Sự thật đằng sau sự chán và lười biếng bủa vây
Phân tích sâu hơn, chúng ta có thể thấy rằng trạng thái này không đơn thuần là sự kết hợp của chán nản và lười biếng. Nó có thể là dấu hiệu của:
- Kiệt sức (Burnout): Cảm giác cạn kiệt năng lượng, cả về thể chất lẫn tinh thần, sau một thời gian dài cố gắng quá sức.
- Quá tải (Overwhelm): Cảm giác bị choáng ngợp bởi số lượng công việc, trách nhiệm, hoặc mục tiêu quá lớn, dẫn đến cảm giác bất lực và tê liệt.
- Thiếu động lực sâu sắc: Mục tiêu không còn đủ sức hấp dẫn, hoặc bạn cảm thấy mất kết nối với mục tiêu ban đầu.
- Nhu cầu được nghỉ ngơi và chữa lành: Cơ thể và tâm trí đang kêu cứu, đòi hỏi bạn phải chậm lại, cho phép mình được nghỉ ngơi và phục hồi.
- Tránh né cảm xúc: Sự chán nản và lười biếng có thể là một cơ chế để tránh né những cảm xúc khó chịu, những vấn đề chưa được giải quyết, hoặc những tổn thương tinh thần.
Chữa lành sự chán và lười biếng bằng trái tim, không chỉ lý trí
Trong những trường hợp này, việc chỉ tập trung vào các giải pháp hành động (chia nhỏ công việc, ép bản thân hành động…) có thể không hiệu quả, thậm chí phản tác dụng. Vấn đề không nằm ở việc làm thế nào để hành động, mà nằm ở việc tại sao tôi lại không thể hành động?
Câu trả lời có thể nằm ở trái tim chứ không chỉ lý trí. Đôi khi, chúng ta cần:
- Dừng lại và lắng nghe cảm xúc của mình: Thay vì cố gắng vượt qua sự chán nản và lười biếng bằng ý chí, hãy cho phép mình cảm nhận và thấu hiểu những cảm xúc đó.
- Tự trắc ẩn: Thay vì tự trách móc và chỉ trích bản thân vì thiếu kỷ luật, hãy đối xử với bản thân bằng sựCompassion và thấu hiểu. Có thể bạn không phải đang lười biếng, mà là đang cần được nghỉ ngơi và chữa lành.
- Cho phép mình chậm lại và nghỉ ngơi: Đôi khi, giải pháp tốt nhất không phải là hành động, mà là dừng lại. Hãy cho phép mình có không gian để thở, để thư giãn, để tái tạo năng lượng.
- Tìm kiếm sự kết nối và ý nghĩa: Sự chán nản có thể là dấu hiệu cho thấy bạn đang thiếu kết nối với những điều quan trọng và ý nghĩa trong cuộc sống. Hãy dành thời gian suy ngẫm về giá trị và mục tiêu sâu sắc hơn của bạn, và tìm cách kết nối lại với chúng.
Kết luận
Sự chán nản và lười biếng là những cảm xúc phức tạp, có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong nhiều trường hợp, đặc biệt khi chúng bủa vây và kéo dài, chúng có thể là dấu hiệu cho thấy chúng ta cần lắng nghe tiếng nói từ bên trong, chăm sóc cảm xúc của mình, và hướng tới sự chữa lành và cân bằng thay vì chỉ tập trung vào những giải pháp hành động bề nổi. Đôi khi, chữa lành tổn thương bằng tình yêu thương và sự quan tâm đến bản thân quan trọng hơn là cố gắng giải quyết vấn đề bằng lý trí và ép buộc.
Hy vọng phần bổ sung này sẽ giúp bài viết về Chán của bạn trở nên sâu sắc và toàn diện hơn, chạm đến những khía cạnh tâm lý phức tạp hơn của sự chán nản và lười biếng.
Doom-scrolling – Hậu quả của việc trốn tránh sự chán
Một trong những ví dụ điển hình nhất về hậu quả của việc trốn tránh sự chán là doom-scrolling (cuộn vô định trên mạng xã hội). Khi cảm thấy chán, thay vì đối diện và khám phá những lợi ích tiềm ẩn của sự chán, chúng ta thường tìm đến mạng xã hội như một liều thuốc tức thời.
Tuy nhiên, doom-scrolling không thực sự chữa được chán, mà chỉ đánh lừa cảm giác trong chốc lát. Nó tạo ra một vòng lặp tiêu cực:
- Chán: Bạn cảm thấy thiếu hứng thú và muốn tìm kiếm sự kích thích.
- Doom-scrolling: Bạn tìm đến mạng xã hội để giải khuây.
- Kích thích ngắn hạn: Mạng xã hội cung cấp những nội dung mới lạ, hấp dẫn, mang lại cảm giác bận rộn giả tạo.
- Chán hơn: Sau một thời gian doom-scrolling, bạn nhận ra mình vẫn chán, thậm chí còn chán hơn, mệt mỏi hơn, và cảm thấy tội lỗi vì đã lãng phí thời gian.
- Lặp lại: Vòng lặp này tiếp diễn, khiến bạn ngày càng phụ thuộc vào mạng xã hội để trốn tránh sự chán, và càng khó đối diện với những cảm xúc và suy nghĩ thực sự của mình.
Kết luận
Sự chán không phải là kẻ thù, mà là một người bạn đặc biệt. Thay vì trốn tránh hoặc tìm cách tiêu diệt nó, hãy học cách lắng nghe và hiểu thông điệp mà sự chán muốn truyền tải. Đừng vội vã nhấn nút gây sốc bản thân bằng những hoạt động vô bổ khi cảm thấy chán. Hãy cho phép mình chìm đắm trong sự chán một chút, lắng nghe tiếng nói bên trong, và tận dụng cơ hội mà sự chán mang lại để sáng tạo hơn, vị tha hơn, và sống có mục tiêu hơn.
- What is happening to my brain when I'm stuck between boredom and laziness?
- What is boredom, what is the purpose of feeling bored? Is there a way to ignore this feeling, and even when you're not doing anything still not feel "bored
- Boredom, but never wanting to do anything?
- Gemini (Tổng hợp lại các nguồn tài nguyên và tạo bản nháp của bài viết)